Văn hóa đọc là một yếu tố quan trọng trong sự phát triển của một quốc gia và một dân tộc. Văn hóa đọc không chỉ là việc đọc sách, mà còn là việc đọc để học hỏi, để suy ngẫm, để giải trí, để giao tiếp, để làm giàu tinh thần và văn minh. Văn hóa đọc góp phần nâng cao trình độ giáo dục, trí tuệ, nhận thức, kỹ năng và phẩm chất của con người.
Tuy nhiên, văn hóa đọc của người Việt Nam hiện nay đang có những dấu hiệu giảm sút. Theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2020, số lượng bản sách trên đầu người chỉ đạt 1,4 bản sách/người/năm, không tính sách giáo khoa và giáo trình. Theo khảo sát của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) năm 2019, tỷ lệ người Việt Nam đọc sách hàng tuần chỉ chiếm 30%, trong khi tỷ lệ này ở các nước phát triển là 80-90%. Theo báo cáo của Cục Thống kê quốc gia năm 2019, thời gian trung bình mỗi ngày mà người Việt Nam dành cho việc đọc sách chỉ là 0,8 giờ, trong khi thời gian này ở các nước phát triển là 2-4 giờ.
Những con số trên cho thấy văn hóa đọc của người Việt Nam hiện nay còn rất thấp so với các tiêu chuẩn quốc tế. Đây là một vấn đề cần được quan tâm và giải quyết. Vậy những nguyên nhân nào đã dẫn đến tình trạng này? Và những giải pháp nào có thể được áp dụng để cải thiện văn hóa đọc của người Việt Nam?
Một số nguyên nhân chính gây ra tình trạng văn hóa đọc thấp của người Việt Nam có thể kể đến như sau:
- Thiếu chính sách và chiến lược phát triển văn hóa đọc toàn diện và hiệu quả từ cấp quốc gia đến cấp cơ sở. Các hoạt động xúc tiến văn hóa đọc chưa được triển khai rộng rãi và thường xuyên. Các cơ sở vật chất và nhân lực phục vụ cho việc đọc sách chưa được đầu tư và phát triển đồng bộ. Các chương trình giáo dục và truyền thông chưa tạo được sự chú ý và hưởng ứng của công chúng.
- Thiếu nguồn sách chất lượng, phong phú và phù hợp với nhu cầu và sở thích của người đọc. Các loại sách khoa học, văn học, giáo dục, giải trí… chưa đa dạng về thể loại, nội dung, hình thức và ngôn ngữ. Các sách bản quyền nước ngoài chưa được dịch và xuất bản nhiều và kịp thời. Các sách điện tử và sách nói chưa được phổ biến và tiện lợi.
- Thiếu thói quen và kỹ năng đọc sách của người Việt Nam. Nhiều người đọc sách không có mục đích rõ ràng, không có phương pháp hiệu quả, không có tư duy phản biện và sáng tạo. Nhiều người đọc sách chỉ để học thuộc, để thi cử, để kiếm tiền, chứ không để học hỏi, để giải trí, để làm giàu tinh thần. Nhiều người đọc sách không có sự kiên trì, không có sự trao đổi và chia sẻ với người khác.
- Cạnh tranh của các phương tiện truyền thông đại chúng và công nghệ thông tin hiện đại. Nhiều người bị cuốn hút bởi những kênh thông tin và giải trí nhanh chóng, hấp dẫn, nhưng ít có giá trị như: truyền hình, internet, điện thoại di động… Nhiều người dành nhiều thời gian cho những hoạt động như: xem phim, chơi game, lướt web, chat chit… mà quên mất việc đọc sách.
Để khắc phục tình trạng văn hóa đọc thấp của người Việt Nam, cần có sự vào cuộc của cả nhà nước, xã hội và cá nhân. Một số giải pháp cơ bản có thể được đề xuất như sau:
- Xây dựng và thực hiện một chiến lược quốc gia về phát triển văn hóa đọc gắn với xây dựng xã hội học tập. Tăng cường vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước trong việc ban hành các chính sách, quy định, khuyến khích và kiểm tra việc thực hiện các hoạt động xúc tiến văn hóa đọc. Tạo ra một môi trường thuận lợi cho việc sản xuất, phát hành và tiêu thụ sách. Tăng cường sự hợp tác giữa các bộ, ngành, địa phương và các tổ chức xã hội trong việc phát triển văn hóa đọc.
- Đa dạng hoá nguồn sách chất lượng, phong phú và phù hợp với nhu cầu và sở thích của người đọc. Khuyến khích các nhà xuất bản, các nhà văn, các nhà khoa học… sản xuất ra những cuốn sách có giá trị về nội dung, hình thức và ngôn ngữ. Mua bản quyền và dịch thuật các sách hay của nước ngoài. Phát triển các loại sách điện tử và sách nói tiện lợi và hiện đại.
- Tạo thói quen và kỹ năng đọc sách cho người Việt Nam. Tăng cường giáo dục văn hóa đọc từ gia đình, từ nhà trường, từ cộng đồng. Giúp người đọc xác định mục tiêu, phương pháp và kết quả của việc đọc sách. Giúp người đọc có tư duy phản biện và sáng tạo.
Chấn hưng văn hóa đọc còn cần hành động thiết thực khác như sớm cho ra đời quy định về giá sách, hạn chế và đẩy lùi sách giả, củng cố và phát triển mạng lưới thư viện công cộng, nâng tầm thư viện học đường, tủ sách lớp học, đa dạng hóa hình thức đọc, nhất là các loại sách điện tử, sách nói…
Hơn hết, cần có sự đồng lòng chung tay của toàn xã hội, sự vào cuộc mạnh mẽ, trách nhiệm của các cơ quan chức năng, văn hóa đọc ở nước ta sẽ dần được cải thiện, xã hội ta sớm trở thành xã hội học tập, góp phần xây dựng đất nước hùng cường.