6 câu triết lý ẩn chứa trí tuệ của Lão Tử

Tương truyền rằng khi Lão Tử cưỡi trâu xanh ra Hàm Cốc quan thì bị quan lệnh Doãn Hỷ ngăn lại, cầu ông truyền thụ Đạo. Vì thế, Lão Tử đã sáng tác “Đạo Đức Kinh” gồm 5000 chữ truyền lại cho hậu nhân. “Đạo Đức Kinh” được đánh giá là chứa đựng trí tuệ thâm sâu của Lão Tử. Thông qua “Đạo Đức Kinh” người đời sau có thể lĩnh ngộ được rất nhiều trí tuệ thâm sâu mà Lão Tử để lại.

Dưới đây là 6 câu thành ngữ trong “Đạo Đức Kinh” của Lão Tử vô cùng hữu ích cho hậu nhân:

1. Phú tại tri túc: Giàu ở biết đủ

Ăn bất quá chỉ cầu ăn no, ở bất quá chỉ cầu được an. Vinh nhục ở cõi hồng trần này đều bất quá chỉ là tham dục của tâm con người. Người có tâm biết đủ thì sẽ không truy cầu những gì quá phận, cầu những thứ không thuộc về mình, vì vậy họ không tự tìm đến phiền não. Một vị triết nhân từng nói: “Con người sở dĩ thống khổ không phải bởi vì mình có được quá ít mà là muốn có được quá nhiều.”

Chính bởi vì dục vọng quá nhiều, kết quả tạo thành trong tâm luôn thấy bần cùng. Người tham lam dù giàu cũng nghèo, người biết đủ mặc dù nghèo cũng giàu có sung túc.

2. Vật cực tất phản

Triết học của Lão Tử chú trọng tính biện chứng để đối đãi sự vật. Ông cho rằng phúc có thể là họa, họa cũng có thể là phúc. “Vật cực tất phản”, ý nói một vật hoặc một sự việc khi đi đến điểm cực độ trong giới hạn thì sẽ phản đảo lại.

Đạo lý của “vật cực tất phản” chính là điều gì cũng nên có chừng mực, đừng quá cưỡng cầu. Nếu không làm được như vậy sẽ khiến sự tình phát triển theo chiều ngược lại. Phàm là việc gì cũng phải lưu lại một phần, nói không thể nói tận, sự tình không thể làm đến đoạn tuyệt. Cũng chính là điều cổ nhân nói: “Lùi một bước suy nghĩ, tất có dư niềm vui”. 

“Vật cực tất phản” cũng có ý khuyên bảo con người ở vào lúc vô vọng, thì càng là có thể hy vọng đang ở ngay trước mắt. Thân ở vào nghịch cảnh, chính là cơ hội tốt để tôi luyện bản thân mình.

3. Thận chung như thủy: Cẩn thận lúc cuối như lúc đầu

Lão Tử nói: “Thận chung như thủy, tắc vô bại sự” tức là thận trọng lúc đầu như lúc cuối thì việc sẽ không bị hư. Ông cho rằng đối với bất kể sự tình gì, trước sau đều phải thận trọng, phải thủy chung bảo trì sự nhiệt tâm đối với làm việc, làm được đến nơi đến chốn.

Trong xã hội náo nhiệt ngày nay, vô luận là nảy sinh sự tình gì, chúng ta trước sau đều phải khiêm tốn như cây đào cây mận: “Đào lí bất ngôn, hạ tự thành hề” (Đào mận không tự khoe mình nhưng nhiều người đến hái mà thành đường nhỏ dưới gốc cây) và thận trọng như giẫm trên lớp băng mỏng, như đi bên mép vực sâu (“Như lí bạc băng, như lâm thâm uyên”), kiên trì trước sau như một, không quên cái tâm thuở ban đầu.

4. Phúc họa tương y: Phúc họa nương tựa vào nhau

“Phúc họa tương y” là câu nói nổi danh nhất của Lão Tử, vừa súc tích ngắn gọn lại lột tả hết bản chất mối quan hệ của phúc và họa.

Ẩn chứa sau lưng bất kể sự phồn thịnh nào cũng đều là nguy cơ, mà bản thân nguy cơ cũng lại chứa đựng hy vọng giải thoát khỏi khốn cảnh. Khi gặp họa, cần phải bình tĩnh đối đãi, thuận theo tự nhiên, khi hạnh phúc tới phải thản nhiên không hoan hỷ quá.

Trong cuộc sống hàng ngày, khi chúng ta lâm vào hoàn cảnh không được như ý, gặp phải thất bại và bất lợi cần phải từ trong mối nguy ấy mà tìm được biện pháp giải quyết, không nên ở trong khó khăn mà đánh mất động lực.

5. Tự tri chi minh: Tự mình biết mình

Lão Tử cho rằng một người nghiêm khắc phân tích mình thường thường là người tự hiểu mình. Thế nhưng, phân tích người thì dễ nhưng phân tích bản thân mình lại là việc rất khó, cho nên mới có câu: “Con người quý ở tự biết mình”.

Ở Hy Lạp cổ, trên cửa chính của một ngôi đền có khắc một câu châm ngôn: “Nhận thức chính mình” (tạm dịch). Người Hy Lạp cổ tôn sùng đó là câu nói mà Thần căn dặn con người, là biểu tượng cao nhất của trí tuệ. Có thể nói, tự biết mình là một việc vô cùng quan trọng. Chỉ có chân chính hiểu biết ưu điểm và khuyết điểm của mình mới có thể phát huy được sở trường và tránh được sở đoản của mình.

6. Thiên lý chi hành thủy vu túc hạ: Hành trình vạn dặm bắt đầu từ một bước chân

Lão Tử đã dùng rất nhiều ví dụ để nói lên rằng sự vật luôn phát triển từ nhỏ đến lớn. Ông nói: “Hợp bão chi mộc, sinh vu hào mạt; cửu tằng chi đài, khởi vu lũy thổ; thiên lý chi hành, thủy vu túc hạ”. Nghĩa là, cây to dùng hai tay mới ôm hết là từ cây non nhỏ bé sinh trưởng thành, đình cao chín tầng là được xây từ một mô đất mà thành, hành trình hàng ngàn dặm xa như vậy cũng là được bắt đầu từ bước thứ nhất.

Thời cổ đại có rất nhiều bậc học giả có học vấn uyên bác và tài hoa xuất chúng. Đây không phải là thành quả của một sớm một chiều, cũng không phải tài năng thiên phú mà thực tế, họ đã phải ngồi rách đệm cói hay mài mực thủng nghiên sắt, thì mới có thể học thành tài. Bởi vậy, “Thiên lý chi hành, thủy vu túc hạ” thể hiện ý chí của một người lập chí lập nghiệp, cần phải nhìn xa trông rộng, bắt đầu từ làm việc nhỏ, vừa không thể suy nghĩ viển vông, lại càng không thể chỉ nói lời khoác lác mà chỉ có không ngại gian khó, từng bước từng bước một thực hiện thì mới có thể hoàn thành được mơ ước của mình.

An Hòa/trithucvn